El aristotelismo de Bartolomé de Las Casas: el concepto de ethos
DOI:
https://doi.org/10.62774/RcbXIII741Palabras clave:
ethos, naturaleza humana, sacrificios humanos, Bartolomé de Las Casas, Juan Ginés de SepúlvedaResumen
Esta contribución sobre el aristotelismo del dominico Bartolomé de Las Casas en el siglo XVI, se concentra en el concepto de ethos (costumbre, hábito). Este concepto permite a Las Casas distinguir entre naturaleza humana y cultura. Los fenómenos ‘bárbaro-bestiales’ de la idolatría, los sacrificios humanos y la antropofagia, que los europeos citaban como pruebas de inferioridad antropológica de los indígenas, pueden entenderse así como fenómenos culturales y no como pruebas de una naturaleza humana inferior. Es más, Las Casas también puede entender estos fenómenos culturales discriminados, recurriendo a Aristóteles, como elementos normales de la historia religiosa que siguen una lógica comprensible y que, por tanto, muestran las capacidades racionales de la naturaleza humana. Con su innovadora interpretación de Aristóteles, Las Casas se opone precisamente a la recepción de Aristóteles en el Renacimiento, por el cronista de la Corte, Juan Ginés, que utiliza la Politiká de Aristóteles para demostrar la inferioridad de la población indígena y su esclavitud natural (physei douloi). Es la tesis de este artículo que el aristotelismo de Las Casas trasforma al filósofo griego en un defensor de los indios.
Descargas
Citas
Abril Castelló, Vidal, «Estudio preliminar», en Bartolomé de Las Casas, Obras Completas [sigla OC], Paulino Castañeda Delgado et al. (ed.), Madrid, Alianza Editorial, 1992, pp. 15-181.
Abril Stoffels, Miguel J., «La Apologética Historia Sumaria: claves para su interpretación», en OC 6, 1992, pp. 185-199.
Ambrosi De la Cadena, Marco, «Cumaná y Bartolomé de las Casas: el aristotelismo en el Nuevo Mundo», Classica Boliviana. Revista de la Sociedad Boliviana de Estudios Clásicos, n. XII, 2023, pp. 87-108.
Aubenque, Pierre, Der Begriff der Klugheit bei Aristoteles, Nicolai Sinai y Ulrich Johannes Schneider (trad.), Hamburg, Meiner, 2007.
Aristoteles, Nikomachische Ethik. Griechisch/Deutsch, Olof Gigon (trad.),
Rainer Nickel (ed.), Düsseldorf, Artemis & Winkler, 2007.
---, Politik, Eckart Schütrumpf (trad. y ed.), Hamburg, Meiner, 2012.
---, Rhetorik. Griechisch/Deutsch, Gernot Krapinger (trad. y ed.), Stuttgart, Reclam, 2018.
Barreda, Jesús-Ángel, «Documentación bibliográfica de la Apologética», en OC 6, 1992, pp. 215-220.
Beere, Jonathan B., «Counting the Unmoved Movers: Astronomy and Explanation in Aristotle’s Metaphysics XII.8», Archiv für Geschichte der Philosophie, vol. 85, n. 1, 2003, pp. 1-20.
Beuchot, Mauricio, La querella de la conquista: Una polémica del siglo XVI (América nuestra), Madrid, Siglo XXI de España Editores, 2004.
Bordt, Michael, «Unbewegter Beweger», en Aristoteles-Handbuch. Leben – Werk – Wirkung, Christof Rapp und Klaus Corcilius (ed.), Stuttgart, J.-B. Metzler, 2021, pp. 430-434.
Castilla Urbano, Francisco, El pensamiento de Juan Ginés Sepúlveda. Vida activa, humanismo y guerra en el Renacimiento, Madrid, Centro de Estudios Políticos y Constitucionales, 2013.
Castro, Daniel, Another Face of Empire: Bartolome de Las Casas, Indigenous Rights and Ecclesiastical Imperialism, Durham, North Carolina and London, Duke University Press, 2007.
De Stephano, Mark, «The Proto-postcolonial Colonizer: Bartolomé de las Casas and the Turn from Slaver to Saver», in Another Life. Une autre vie, Mélanie Joseph-Vilain and Judith Misrahi-Barak (eds.), Montpellier, Presses universitaires de la Méditerranée, 2012, pp. 173-194.
Delgado, Mariano (ed.), Bartolomé de Las Casas, Werkauswahl 1, 2, 3/1, 3/2 [sigla WA], Paderborn, Schöningh, 1994-1997.
---, «Bartolomé de Las Casas (1484-1566). Weg, Werk und Wirkung oder Vom Nutzen mystisch-politischer Nachfolge in Krisenzeit», en WA 1: Missionstheologische Schriften, 1994, pp. 11-26.
---, «Glaubenstradition im Kontext. Voraussetzungen, Verdienste und Versäumnisse lascasianischer Missionstheologie», en WA 1, 1994, pp. 35-57.
---, «Einleitung: Las Casas als “Anthropologe des Glaubens”», en WA 2: Historische und ethnographische Schriften, 1995, pp. 327-342.
---, «III. Fünfter Teil des wohlgeordneten Gemeinwesens: Priesterschaft und Opfer», en WA 2, 1995, pp. 380-381, 388-389, 412-414, 431-432, 451-452.
---, «Einleitung: Universalismus, translatio imperii und Volkssouveränität bei Las Casas oder: Das prozeßhafte Entstehen einer politischen Theorie zwischen Mittelalter und Neuzeit», en WA 3/1: Sozialethische und staatsrechtliche Schriften, 1996, pp. 161-179.
---, «Die Indios als Sklaven von Natur? Zur Aristoteles-Rezeption in der Amerika-Kontroverse im Schatten der spanischen Expansion, in Der Aristotelismus in der Frühen Neuzeit – Kontinuität oder Wiederaneignung?, Günter Frank und Andreas Speer (eds.), Wiesbaden, 2007, pp. 353-372.
---, «Reseña de Daniel Castro, Another Face of Empire: Bartolome de Las Casas, Indigenous Rights and Ecclesiastical Imperialism (Durham, NC, and London: Duke University Press, 2007), pp. xii + 233», Journal of Latin American Studies, vol. 40, n. 3, 2008, pp. 571-573.
---, Stein des Anstoßes - Bartolomé de Las Casas als Anwalt der Indios, St. Ottilien, Eos, 2011.
---, «Missionierendes Christentum und indianische Religionen im Entdeckungszeitalter», in Schwierige Toleranz. Der Umgang mit Andersdenkenden in der Christentumsgeschichte, Mariano Delgado, Volker Leppin und David Neuhold (eds.), Stuttgart, Academic Press Fribourg, 2012, pp. 181-203.
---, «Christianisme prophétique 1511-2011. Réflexions sur le sermon d’Antón Montesino et l’œuvre de Bartolomé de Las Casas», en “Ces gens ne sont-ils pas des hommes?” Evangile et prophétie – “Sind sie etwa keine Menschen?” – Evangelium und Prophetie. Colloque de Faculté de théologie de Fribourg (1-4 décembre 2011) – Kolloquium der Theologischen Fakultät Freiburg (1.-4. Dezember 2011), Mariano Delgado (Hrsg), Freiburg / Fribourg i. Üe, Academic Press Fribour2013, pp. 53-68.
Dumont, Jean, El amanecer de los derechos del hombre: La controversia Valladolid, María José Antón (trad.), Madrid, Ediciones Encuentro, 1995 / 2009.
García-Huidobro, Joaquín, Aristóteles en el Nuevo Mundo, México, UNAM, 2024.
Gierich-Carvajal, María Carolina, Die Rezeption der Antike in Spanisch-Amerika und ihre Bedeutung für die Staatsbildung, Eichstätt-Ingolstadt, Univ., Diss., 2005.
Grieshaber, Christian, «Forschungen zur antiken Sklaverei im Zeitalter der schottischen Aufklärung – Wurzeln des britischen Abolitionismus?», in Sklaverei und Zwangsarbeit zwischen Akzeptanz und Widerstand, Elisabeth Hermann-Otto (ed.), Hildesheim – Zürich – New York, Olms, 2011, pp. 164-177.
Hanke, Lewis, Aristotle and the American Indians. A Study in Race Prejudice in the Modern World, Chicago, Henry Regnery Company, 1959.
---, All Mankind is One: A Study of the Disputation Between Bartolome Las Casas and Juan Ginés de Sepúlveda in 1550 on the Intellectual and Religious Capacity of the American Indian, Northern Illinois, University Press, 1974.
Hasse-Ungeheuer, Alexandra, «“weil die göttliche Gnade alle gleich aufnimmt” (Nov. Iust. 5,2): Sklaven werden zu Mönchen. Der Umgang von Kirche und Staat mit der “Klosterflucht” von Sklaven in der Spätantike», in Sklaverei und Zwangsarbeit zwischen Akzeptanz und Widerstand, Elisabeth Hermann-Otto (ed.), Hildesheim / Zürich / New York, Olms, 2011, pp. 142-163.
Hermann-Otto, Elisabeth (ed.), Sklaverei und Zwangsarbeit zwischen Akzeptanz und Widerstand, Hildesheim / Zürich / New York, Olms, 2011.
Höffe, Otfried, «Aristoteles’ Politische Anthropologie», en Aristoteles Politik, Otfried Höffe (ed.), Berlin, Akademie Verlag, 2001, pp. 21-35.
Höffner, Joseph, Christentum und Menschenwürde, Ursula NothelleWildfeuer und Jörg Althammer (ed.), Paderborn, Schöningh, 2017.
Huxley, George Leonard, «Aristotle, Las Casas and the American Indians», Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, HistoryLiterature, vol. 80c, 1980, pp. 57-68.
Jaeger, Werner, Aristoteles. Grundlegung einer Geschichte seiner Entwicklung, Berlin, Weidmannsche Buchhandlung, 1995.
Kabasa, Jose, «Reseña de Daniel Castro, Another Face of Empire: Bartolome de Las Casas, Indigenous Rights and Ecclesiastical Imperialism (Durham, NC, and London: Duke University Press, 2007), pp. xii + 233», The American Historical Review, vol. 113, n. 3, 2008, p. 789.
Kittler, Friedrich, «Pathos und Ethos. Eine aristotelische Betrachtung», in Wer hat Angst vor der Philosophie? Eine Einführung in PhilosophieNorbert Holz (ed.), München, Wilhelm Fink, 2012, pp. 35-38.
Kluxen, Wolfgang, «Ethos», in Lexikon für Theologie und Kirche vol. 3, WalterKasper (ed.), Freiburg / Basel / Rom / Wien, Herder, 1995, pp. 939-940.
Las Casas, Bartolomé de, De unico vocationis modo, Obras Completas [sigla OC]2, Paulino Castañeda Delgado et al. (eds.), Madrid, Alianza Editorial, 1990.
---, Historia de las Indias III, OC 5, 1994.
---, Apologética Historia Sumaria, OC 7-8, 1988-1998.
---, Apología, OC 9, 1988.
---, «Este es un tratado... sobre la materia de los indios que se han hecho esclavos», OC 10, 1992, pp. 219-284.
Losado, Ángel, «Introducción», en Apología de Juan Ginés de Sepúlveda contra Fray Bartolomé de Las Casas, de Fray Bartolomé de Las Casas contra Juan Ginés de Sepúlveda, Ángel Losada (trad.), Madrid, Editorial Nacional, 1975, pp. 11-46.
Luther, Martin, «Disputatio contra scholasticam theologiam» [1517], in Weimarer Ausgabe 1, Weimar, Böhlau, 1883, pp. 221-228.
Maestre Sánchez, Alfonso, «“Todas las gentes del mundo son hombres”: el gran debate entre Fray Bartolomé de las Casas (1474-1566) y Juan Ginés de Sepúlveda (1490-1573)», Anales del seminario de historia de la filosofía, n. 21, 2004, pp. 91-134.
Merlan, Philip, «Aristoteles‘ und Epikurs Müssige Götter», Zeitschrift für philosophische Forschung, vol. 21 n. 4, 1967, pp. 485-498.
Pagden, Anthony, The fall of natural man. The American Indian and the origins of comparative ethnology, Cambridge, Cambridge University Press, 1999.
Pellegrin, Pierre, «Hausverwaltung und Sklaverei (I 3-13)», in Aristoteles: Politik, Otfried Höffe Hrsg.), Berlin, Akademie Verlag, 2001, pp. 37-57.
Pfeil, Ernst, Religio. Die Geschichte eines neuzeitlichen Grundbegriffs vom Frühchristentum bis zur Reformation, Göttingen, V&R, 1986.
Queija, Berta, «La Apologética Historia Sumaria y el debate sobre la naturaleza del indio», en Las Casas, OC 6, 1992, pp. 201-214.
Quijano Velasco, Francisco, Las repúblicas de la Monarquía. Pensamiento constitucionalista y republicano en Nueva España, 1550-1610, México, UNAM, 2017.
Priesching, Nicole, Sklaverei im Urteil der Jesuiten. Eine theologiegeschichtliche Spurensuche im Collegio Romano, Hildesheim / Zürich / New York, Olms, 2017.
Rech, Bruno, «Bartolomé de Las Casas und Aristoteles”, Jahrbuch für Geschichte Lateinamerikas, vol. 22, n. 1, 1985, pp. 39-68.
Ricken, Friedo, «ethos/Gewohnheit» und «êthos/Charakter, Sitte», en Aristoteles-Lexikon, Otfried Höffe (ed.), Stuttgart, Alfred Kröner Verlag, 2005, pp. 212-214; 214-216.
Schäfer, Christian, «I. Einleitung», en Juan Ginés de Sepúlveda, Democrates secundus. Zweiter Demokrates, Christian Schäfer (trad. y ed.), StuttgartBad Cannstatt, frommann-holzboog, 2018, pp. XIII-LXXIV.
Schulz, Michael, «Bartolomé de Las Casas‘ culturalistic turn in his interpretation of Aristotle and Thomas Aquinas», Veritas (Porto Alegre), vol. 64, n. 3, 2019, pp. 1-23.
Schütrumpf, Eckart, Die Bedeutung des Wortes ēthos in der Poetik des Aristoteles, München, Beck, 1970.
Sepúlveda, Juan Ginés de, Democrates secundus. Zweiter Demokrates, Christian Schäfer (trad. y ed.), Stuttgart-Bad Cannstatt, frommannholzboog, 2018.
Sievernich, Michael, «Einleitung: Las Casas und die Sklavenfrage», en WA 3/1, 1996, pp. 61-66.
Sousa, Renata Floriano, «A busca da identidade ameríndia através da Disputa de Valladolid», intuitio (Porto Alegre), vol. 12 n. 2, 2019, pp. 1-22.
Teglia, Vanina María, «El nativo americano en Bartolomé de las Casas: La proto-etnología “colegida” de la polémica», Latinoamérica. Revista de Estudios Latinoamericanos, México, UNAM, n. 1, 2012, pp. 217-247.
Tomás Aquino, Summa contra gentiles, en Corpus Thomisticum S. Thomas de Aquino Opera Omnia, Enrique Alarcón (ed.), Pompaelone ad Universitatis Studiorum Navarrensis aedes, 2000, disponible en https://www.corpusthomisticum.org/iopera.html, fecha de consulta: 06-07-2024.
---, Summa Theologiae, en Corpus Thomisticum S. Thomas de Aquino Opera Omnia, ed. Enrique Alarcón, Pompaelone ad Universitatis Studiorum Navarrensis aedes, 2000, disponible en https://www.corpusthomisticum.org/iopera.html, fecha de consulta: 06-07-2024.
Tosi, Giuseppe, La teoria della schiavitù naturale: nel dibattito sul Nuovo Mondo (1510 - 1573); «Veri domini» o «servi a natura», Bologna, Ed. Studio Domenicano, 2002.
Vitoria, Francisco de, «De Indis», en Francisco de Vitoria, Vorlesungen II.
Völkerrecht Politik Kirche, Ulrich Horst, Heinz-Gerhard Justenhoven und Joachim Stüben (eds.), Stuttgart / Berlin / Köln: Kohlhammer, 1997, pp. 370-541.
Vlassopoulos, Kostas, «Two Images of Ancient Slavery: the ‘living tool’ and the koinônia», en Sklaverei und Zwangsarbeit zwischen Akzeptanz und Widerstand, Elisabeth Hermann-Otto (ed.), Hildesheim / Zürich / New York, Olms, 2011, pp. 465-475.
Wisse, Jakob, Ethos and Pathos: From Aristotle to Cicero, Amsterdam, Adolf M. Hakkert, 1989.
Descargas
Publicado
Cómo citar
Número
Sección
Licencia
Derechos de autor 2024 Michael Schulz

Esta obra está bajo una licencia internacional Creative Commons Atribución-NoComercial-SinDerivadas 4.0.
Atribución: Debe dar el crédito apropiado, proporcionar un enlace a la licencia otorgada e indicar si se hicieron cambios. Puede hacerlo de cualquier manera razonable, pero no de forma que sugiera que el licenciante lo respalda a usted o a su uso.
NoComercial - No puede utilizar el material con fines comerciales.
NoDerivados - Si usted mezcla, transforma o construye sobre el material, no puede distribuir el material modificado.
Sin restricciones adicionales - No puede aplicar términos legales o medidas tecnológicas que restrinjan legalmente a otros el derecho de hacer cualquier cosa que nuestra licencia permita.