La doctrina de santo Tomás de Aquino sobre la restitución aplicada por Epifanio de Moirans al caso de la esclavitud negra

Autores/as

  • Fernando Rodrigues Montes D'Oca Instituto Federal Sul-rio-grandense (IFSul)

DOI:

https://doi.org/10.62774/RcbXIV1028

Palabras clave:

Libertad, Esclavitud Negra, Restitución, Justicia Conmutativa, Penitencia

Resumen

El artículo analiza la teoría de la restitución en santo Tomás de Aquino a partir de la Cuestión 62 de la Secunda Secundae, y explica de qué modo esa teoría fue aplicada por el fraile capuchino borgoñón Epifanio de Moirans en la elaboración de su libelo contra la esclavitud negra –el tratado Servi Liberi (1682)–, y en la defensa de la tesis de que los fieles católicos involucrados en el sistema esclavista estaban obligados a restituir a los africanos esclavizados con vistas a cumplir las exigencias de la justicia conmutativa, expiar sus pecados contra el séptimo precepto del Decálogo y, así, poder ser absueltos por la práctica de dicho sistema. El trabajo está dividido en tres secciones: 1) Preliminares; 2) Actos ilícitos y responsables de restituir; y 3) Objeto de la restitución.

Referencias

Aquino, Thomae, Corpus Thomisticum: Opera Omnia, Enrique Alarcón (ed.), Pamplona, Universidad de Navarra, 2000, disponible en: http://www.corpusthomisticum.org

---, Suma de Teología, 5 t., Regentes de Estudios de las Provincias Dominicanas en España (eds.), Madrid, BAC, 2001.

---, Suma Teológica, 9 t., edição bilíngue latim-português, Pe. Gabriel C. Galache S. J. y Pe. Fidel G. Rodríguez S. J. (dirs.), Carlos-Josaphat Pinto de Oliveira O. P. (coord. gen.), Aldo Vannucchi et al. (trad.), introdução e notas de Thomas d’Aquin – Somme théologique (1984), texto latino de Editio Leonina reproduzido na Edição Marietti (1948), São Paulo, Edições Loyola, 2009-2013.

Aristotelis, Ethica Nicomachea, Ingram Bywater (recognovit breuique adnotatione critica instruxit), Oxonii, Typographeo Clarendoniano, 1894.

Augustinus, Aurelius, «Opera Omnia», in Patrologiae Cursus Completus, Series Latina, t. 32-47, J. P. Migne (ed.), Parisiis, 1845-1849.

Avendaño, Didaci de, Thesaurus indicus seu generalis instructor pro regimine conscientiae, in iis quae ad Indias spectant, t. I, Antuerpiae, Iacobum Meursium, 1668.

Biblia Sacra Iuxta Vulgatam Clementinam, Alberto Colunga O. P. et Laurentio Turrado (eds.), Matriti, BAC, 194910.

Caietani, Thomae de Vio, Summula de peccatis, Venetiis, Dominicum Farreum, 1568.

Concilio de Trento, El Sacrosanto y Ecuménico Concilio de Trento, D. Ignacio López de Ayala (trad.) con el texto latino corregido según la auténtica de Roma publicada en 1564, Barcelona, Imprenta de Ramón Martín Indár, 1847.

Friedberg, Aemilius (ed.), Corpus Iuris Canonici, 2 t., Lipsiae, Officina Bernhardi Tauchnitz, 1879-18812.

Genuensi, Dionisius, Bibliotheca Scriptorum Ordinis Minorum S. Francisci Capuccinorum, Genuae, Typographia Ioannis Baptistae Scionici, 1691.

Hofmeister Pich, Roberto, «Reflexões sobre ‘Restituição’ (Restitutio): As teses de Tomás de Aquino», Dissertatio, Pelotas, n. 58, 2023, pp. 1-36.

Jaca, Francisco José de, Resolución sobre la libertad de los negros y sus originarios, en estado de paganos y después ya cristianos: La primera condena de la esclavitud en el pensamiento hispano, Miguel Anxo Pena González (ed.), Madrid, CSIC, 2002.

López García, José Tomás, Dos Defensores de los Esclavos Negros en el Siglo XVII (Francisco José de Jaca y Epifanio de Moirans), Maracaibo / Caracas, Biblioteca Corpozulia / Universidad Católica Andrés Bello, 1982.

Moirans, Epifanio de, A Just Defense of the Natural Freedom of Slaves: All Slaves should be Free (1682), Edward R. Sunshine (trans. and ed.), critical edition and translation of Servi Liberi seu naturalis mancipiorum libertatis iusta defensio, Lewiston, The Edwin Mellen Press, 2007.

---, Siervos Libres: Una propuesta antiesclavista a finales del siglo XVII, Miguel Anxo Pena González (ed. crítica), C. Baciero, J. M. Soto, T. de Azcona y J. Labiano (colabs.), Madrid, CSIC / CHP, Segunda Serie, vol. 14, 2007.

---, «Siervos Libres o la justa defensa de la libertad natural de los esclavos», en José Tomás López García, Dos Defensores de los Esclavos Negros en el Siglo XVII (Francisco José de Jaca y Epifanio de Moirans), Maracaibo / Caracas, Biblioteca Corpozulia / Universidad Católica Andrés Bello, 1982, pp. 179-298.

Molinae, Ludovici, De justitia et jure. Opera omnia. Tractatibus quinque, t. 1 et 3, Coloniae Allobrogum, Marci-Michaelis Bousquet, 1732-1733.

Pena González, Miguel Anxo, «Apéndice» en Francisco José de Jaca, Resolución sobre la libertad de los negros y sus originarios, en estado de paganos y después ya cristianos, Madrid, CSIC, 2002. pp. 71-372.

---, «Estudio Preliminar: Epifanio de Moirans, exponente singular de la práctica antiesclavista» en Epifanio de Moirans, Siervos Libres, Madrid, CSIC, 2007, pp. XV-LXXV.

Pius V, Catechismus ex decreto Concilii Tridentini ad Parochos Pii V, et Clementis XIII, Pont. Max, Iussu editus ad editionem Romae A. D. MDLXV publici iuris factam accuratissime expressus, Ratisbonae, Georgh Josephi Manz, 1866.

Reginaldo, Valerio, Praxis fori poenitentialis ad directionem confessarii, Lugduni, Horatii Cardon, 1616.

Soto, Dominici, De Iustitia et Iure, Libri decem, Methymnae a Campi, Francsicus a Canto, 1580.

Descargas

Publicado

23-12-2025

Cómo citar

La doctrina de santo Tomás de Aquino sobre la restitución aplicada por Epifanio de Moirans al caso de la esclavitud negra. (2025). Classica Boliviana, XIV, 65-102. https://doi.org/10.62774/RcbXIV1028